ᨕᨈᨚᨊᨗ

Polé Wikipedia

ᨓᨓ ᨕᨈᨚᨊᨗ ᨆᨚᨋᨚᨕᨗ ᨆᨑᨗ ᨒᨒᨙ ᨒᨗᨅᨘᨀᨛ ᨈᨗᨆᨚᨑᨚ ᨅᨁᨗᨕ ᨑᨗᨕᨈ ᨐᨆᨕᨙᨁ ᨄᨚᨈᨊ ᨊᨙᨊᨗᨐ ᨅᨘᨒᨘ ᨈᨙᨆᨀᨍᨘ᨞ ᨆᨄᨉ ᨑᨗ ᨀᨙᨄᨙᨈᨚᨑ (ᨒᨗᨄᨘ) ᨕᨆᨑᨔᨗ᨞ ᨄᨈᨘ ᨒᨙᨕᨘ᨞ ᨕᨄᨚᨕ᨞ ᨆᨚᨒᨚ᨞ ᨕᨆᨊᨘᨅ᨞ ᨕᨆᨊᨈᨘ᨞ ᨆᨗᨕᨚᨆᨄᨚ᨞ ᨕᨗᨔᨊ ᨊ ᨅᨙᨅᨚᨀᨗ᨟ ᨅᨗᨒᨂᨙᨊ ᨈᨕᨘ ᨕᨈᨚᨊᨗ ᨀᨗᨑ-ᨀᨗᨑ 300᨟000 ᨕᨙᨁᨊ᨟ ᨓᨊᨘᨕᨊ ᨕᨙᨂᨕᨗ ᨑᨗ ᨒᨒᨙᨊ ᨓᨊᨘᨕ ᨈᨗᨆᨚᨑᨚ ᨈᨙᨂ ᨑᨗᨕᨍ ᨊ ᨓᨊᨘᨕ ᨈᨗᨆᨚᨑᨚ ᨈᨙᨂ ᨆᨊᨗᨕ᨟ ᨔᨙᨔᨊ ᨈᨚᨄ ᨆᨈᨆ ᨑᨗᨒᨒᨙ ᨓᨊᨘᨕᨊ ᨀᨘᨄ ᨊᨙᨊᨗᨐ ᨓᨊᨘᨕᨊ ᨅᨙᨒᨘ᨟ ᨈᨕᨘ ᨕᨈᨚᨊᨗ ᨆᨕᨙᨁ ᨕᨔᨙᨊ᨟ ᨈᨕᨘ ᨈᨙᨈᨘ ᨊᨔᨙᨂᨗ ᨕᨒᨙᨊ ᨈᨕᨘ ᨉᨓ᨞ ᨈᨕᨘ ᨅᨘᨊ ᨊᨔᨙᨂᨗ ᨕᨒᨙᨊ ᨑᨓ᨞ ᨈᨕᨘ ᨑᨗ ᨀᨚᨈ ᨀᨘᨄ ᨊᨔᨙᨂᨗ ᨕᨒᨙᨊ ᨈᨕᨘ ᨅᨒᨘ᨟ [1]

Wawang Atoni monroi mattete’ rilaleng libukeng timoro orai iyya maega futtanang nenniya bulu rakko, fada-fada ri kefetoran (lifu) amarasi, patulewu, amfoan, Mollo, Amanuban, Amanatun, Miomafo, Insana nenniya Beboki, bilangenna tau Atoni kira-kira 300000 egana. Wanuanna engkai mancaji bagian wanua timoro tengnga yawang, neniyya wanua timoro tengnga yattang. Rilaennatopa engka muttama ri wanua Kupang neniya Wanua Belu ritu, to Atonie punnai ritu maegga pettellareng. Tau Tetun natellai alena to Dawang, to Bunak natellai alena Rawan, pabbanua ri kota Kupang Natellai tau Bulu.

Maega tau Atoni mala jamang Addarekengng nenniya makkampi’, naiyya pengarunna assikolangnge ri Atoni barui. Gangkanna cedde’ ladde’mi majjama ri parewa pemerintae, appaggurungeng, afanritang, kapolisiang yarega attentarangeng. Amegangenna rupa tau ri lipu nassabarengngi maega jokka ri kota Kupang nenniya mancaji tukang batu koromai.

Narekko meloi maddare’ to Atonie waji’i mabbuka tana ri Ale’e, napalla’i, najamai mattaung lettu nalele’. Nappa nasalai lao massappa onrong baru. Naiyya tana marakkoe mabiasa riajjukukeng nasaba mattaneng pong lamtoro. Narekko maddare’i to Atonie napoji majjama ciale-alewe na majjama sibawa tomegae. Taneng-tanengeng matentunna iyanaritu balelle, neniyya ase ri taneng siselle-sellei ri tana makurangnge nakenna wai bosi. Makkotoparo napoji mattaneng lasuna, kadelle, lambace, utti, ladang, neniya rilainna. Taneng-taneng mabenni iyya maegae napiara iyanaritu pinang, kaluku, lontara, neniyya maegae rupanna pong bua-bua. Neniya alokolo nakampi’e iyanaritu bawi, bembe, domba, safi, nyarang, yarega tedong.

Risaliweng addarekenna nenniya akkampirenna makkunrai Atonie majjama tennungngi nenniya lara’. Nanniya buranena napoji makkebbu agaga fole ri ajue (legge’ aju). Panre ajue de nallebbang akkoe. Attennungengne mallebbangngi ri akkebbureng pakeang (marota) esso-esso neniiya gaukeng ade’e. Agaga lara’e fada-fadanna tappere, nenniya baku-baku, naebbui pole ri daung lontaraqe neniya daung sirupa daung pandangnge. Makkunraiye nenniya orowane napoji mappake belo-belo fole ri gessa, salaka, ulaweng  sibawa manik-manik nenniya paramata ake’.

Iyya mabiasae assibolangna to Atonie yanaritu bapa, indo neniya ana-ananna iyya denapa nabotting. Assibolang iya de’e napunnai ana’ biasanna nalai ana’na silessurenna nakkai mancaji ana’na. Makkoniro assiwolong-polongenna melo pada patrilineal’e. Botting parunna Atoni monro ri sajinna benena (uksorilokal) monro mattaung-taung, nainappa monro mattete’ ri assalenna lakkainna. Sajinna makkunraie ritellai’ an Atoni nenniya burane ritellai an bifel. Ambbenengeng madecengge naseng fakkamponge yanaritu ambenengen fole ri duae klen iya mabiasae engka siallebinengeng. Fede’ mabelae assiallebinengenge fole ri duae klen fede maloppo toi sompana iya waji’e napessu untu pekessingiwi assisompungenna.

Tungke-tungke tau Atonie yanaritu wawang fole seddie klen patrilineal iya maegae rupa-rupanna. Iyaro klen klenge mabiasai ripatellarengi  farewa makarame (nono) iya mancajie arajanna. Naiyya bene essana ri angga’i fole klen lakkainna. Naiyyakiya onronna ri klenge weddingi rilolongeng nasaba rifiarai fole sajinna lakkainna nenniya wedding meto nalai klen fole ri indo’na sebagai akkacuerenna. Klen ambo’na natellai nono mnuki (nono muda) nenniya klen indo’na natellai nono mnasi (nono tua).

Fabbanua riseddie kampong mabiasai ribage tellu tawang klen. Mulanna kautuaf, yanaritu klen-klen iya ritellarie punna  kampong yarega pangongko tana nenniya  fammulange pukke’i tanae koritu. Maduanna atoin asaot, yanaritu pabanua iya engkae pole na inappa madeceng nasaba abbaineng makatoparo engkae pole nenniya mattette’i. Matellunna yanaritu atoin anaot, iyanaritu tau-tau engkae pole mellau sanreseng atuo-tuongeng rilalenna seddie kampong, namoni pasolle’ yarega lari fole ri kampong laingnge.

Makkatofaro klen-klen iya engkae ta’bagei paimeng ri siare’ wari’, yanaritu usif (ana’ karung), tog (tau biasa), nenniya ate’ (ata matuna). Makokoe wawang ate’e de’na gaga nasaba’ i palaisangngi pole balandae ri pattengnganna aba’ 19. Wawang usif iya engkae masohoro’i pole arungnge yarega fettor, yanaritu punna (paparenta) kampong riolo.

Agama tau atonie taggattungngi pole teppe’na koseddie dewata’ iya napatellarie Uis Neno. Rilainna topa mateppe’i lao ri sangiang iya natellai uis afu, yanaritu bainena dewatae. Nenniya mateppe toi lao ri warialae (in tuan) iya monroe ri onrong matentue, ri lalenna olokoloe nenniya bua-bua mattentue. Nainappa mateppe’ engkana riaseng wariala puang nene iya ritellarie nitu. Gau-gaukeng ri agamae ripigau nasaba asompangengnge lao uis neno, uis afu nenniya nitu. Narekko engka attamang-tamang pole in tuan, marellau ritu ko dukunge iya ritellarie mnane enrengnge meo  lao nrukkaiwi wariala mejae.

Salah seddinna gaukeng attoriolongnge iyanaritu tunru’i pole appemalingnge yarega safa’ mattentue ritellai nuni. Safa-safa iya ribelaiye pole sewae tau tagattungngi pole paseng iyae natarimae ri laleng nippinna, nasaba tentuang meo yarega nasaba pura mancaji appemalingeng pole klenna.

Rimunri purana agama kristen protestangnge nenniya katolike ri libukeng alaue. Gau attoriolongngenge ri palaisangngi cedde ta’cedde, pada-padanna attunungngeng arajang nonoe pole ri tungke-tungke sajing ya tamae kristeng, Apaseddingeng gau-gau ade’ sibawa gau-gau kristeng, na inappa patellareng uis neno riyakkegunanngi bettuangngi warekkada puangnge rilalenna injilie.

ᨕᨄᨚᨒᨙᨂᨙᨊ[sunting | sunting sumber]

  1. Hidayah, Zulyani. 1996. Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Jakarta: LP3ES